EKONOMİNİN KILCAL DAMARLARI: KOBİ’LER…

Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ), ekonominin yaşamsal öneme sahip kılcal damarlarını oluşturuyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Türkiye’deki işletmelerin yüzde 99,9’u KOBİ statüsünde. 250 kişiden az personel çalıştıran ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 40 milyon Türk Lirası’nı aşmayan işletmeler KOSGEB tarafından destekleniyor.

Gerçekleştirdiği üretim, sağladığı istihdam, elde ettiği ciro ve ihracattaki rolüyle ülke ekonomisinde “kılcal damar” fonksiyonu gören Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ), kelimenin tam anlamıyla “hayati” bir öneme sahip. Kurtuluş Savaşı sonrasında Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün sürekli altını çizdiği ve o günün şartlarında gereklerini yerine getirdiği “ekonomik bağımsızlık” ancak ve ancak ayakları üzerinde duran, gelişen ve güçlenen KOBİ’lerle mümkün. Bu bilinçteki merkezi hükümetler “yaşamsal konum ve pozisyondaki” KOBİ’leri çeşitli politikalarla desteklemekteler. Türkiye’deki devlet desteği her vilayette müdürlüğü bulunan KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) eliyle yürütülmekte.

5 MİLYON LİRAYA KADAR DESTEK
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı bünyesindeki KOSGEB’in internet sitesine girdiğinizde hemen “KOSGEB, yurt dışından ithal edilen ürünleri Türkiye’de yerli ve milli imkânlarla üretecek olan KOBİ’lere 5 milyon liraya kadar destek verecek.” bilgisiyle karşılaşıyorsunuz. Bu durum “askeri ve siyasi başarılara iktisadi ve sınai sahadakiler de eklenmeden tam bağımsızlığın asla sağlanamayacağını” vurgulayan Atatürk’ün liderlik vizyonunu ve günümüz dünyasının parametrelerini 1920’li yıllarda öngördüğünü ortaya koyuyor.

ANKETTEN ÇIKAN SONUÇ
KOSGEB, 2016-2020 dönemini kapsayan 3’üncü Stratejik Planı sayesinde üç ana amaca ve bunlarla ilgili 13 hedefe ulaşmak için çaba sarf ediyor.

Kamu ve özeldeki kurum ve kuruluşlarda “Dış Paydaş Anketi” yapan KOSGEB, misyonunu “KOBİ ve girişimcilerin rekabet güçlerini geliştirecek destek ve hizmetler sunarak ekonomik ve sosyal kalkınmadaki paylarını artırmak”; vizyonunu ise “Küresel pazarda söz sahibi KOBİ’ler için güçlü ve öncü KOSGEB” olarak belirledi. Ankete katılan Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve meslek örgütleri söz konusu planda KOBİ’ler adına şunların yer almasını istedi: “Girişimcilik geliştirilmeli. Uluslararası boyuta kavuşturulmalı. İş birlikleri çeşitlenmeli ve gelişmeli. Finansmana erişim kolaylaştırılmalı. Ar-Ge ve inovasyonun önü açılmalı. Kurumsallaşma sağlanmalı.” KOSGEB de son strateji planını bu görüş ve öneriler doğrultusunda hazırladı.

İŞLETMELERİN YÜZDE 99,9’U KOBİ
250 kişiden az personel çalıştıran ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 40 milyon Türk Lirası’nı aşmayan işletmeler KOSGEB’in hedef kitlesini oluşturuyor. 4 Kasım 2012 tarihinden itibaren KOBİ’ler “mikro”, “küçük” ve “orta” ölçekli diye üç kategoriye ayrıldı. 9 personel ve 1 milyon lira hasılaya kadar olanlara mikro; 49 çalışan ve 8 milyon lira hasılaya kadar olanlara küçük; 249 personel ve 40 milyon lira hasılaya kadar olanlara da orta ölçekli KOBİ denildi. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) kayıtlarına göre sayıları 3 milyon 500 bini aşan işletmelerin yüzde 99,9’u KOBİ statüsünde. Yüzde 86’sına denk gelen yaklaşık 3 milyonu KOSGEB hedef kitlesindeki sektörlerde faaliyet gösteriyor. 10’dan az kişi çalıştıran “mikro KOBİ’lerin” payı ise yüzde 93,7. Avrupa Birliği’nde (AB) faaliyet gösteren 22 milyon civarındaki işletmenin yüzde 92,6’sı da mikro niteliğinde. Sanayideki mikro işletmelerin genele oranı Türkiye’de yüzde 87,2 iken, Avrupa’da yüzde 82,9. Buraya şu bilgiyi de ilave etmeliyiz: “Gelişmiş ülkelerdeki mikro işletmelerin toplamdaki payı Türkiye’den daha az. Ancak buna karşılık sanayideki küçük ve orta ölçekli sahip işletmeler hem sayısal açıdan büyükler hem de ekonomiye ciddi katkı sunmaktalar.”

KOBİ DESTEĞİNDE TÜRKİYE’NİN DURUMU
Elbette ki diğer ülkelerde de KOSGEB benzeri KOBİ özelliğindeki işletmeleri destekleyen kamu kurumları var. Fakat bu kurumların AKTÜEL 55www.kobiyasam.com.tr etkinliği; plan ve programlardaki isabetin yanı sıra bütçeleriyle de doğru orantılı. Kritik detay, KOSGEB 2016-2020 Stratejik Plan Raporu’nda şöyle anlatılıyor: “KOBİ sayısı ile KOBİ’lerden sorumlu kuruluşlarda istihdam edilen personel açısından Güney Kore ile Türkiye arasında önemli bir fark bulunmamaktadır. Ancak karşılaştırılan unsur olarak muadil kuruluşların bütçeleri ele alındığında, KOSGEB bütçesinin hedef kitle ihtiyaçlarını karşılamada gelişmiş ülkelere nazaran oldukça mütevazı kaldığı görülmektedir.” Rapordaki bölüme şu ifadelerle devam ediliyor: “Gelişmiş ülkelerin KOBİ ve girişimcilik destek sistemlerinde göze çarpan diğer belirgin özellik ise, başarılı bir yönetişim modelinin varlığıdır. Söz konusu yönetişim hem politikaların oluşturulması hem de programların tasarlanıp uygulanması aşamalarında, sistemde yer alan paydaşlar arasında etkin bir iş birliğini, etkileşimi ve iletişimi mümkün kılmaktadır. Tamamlayıcılığın öne çıktığı ve mükerrerliklerin ortadan kalkacağı bir KOBİ ekosisteminin oluşturulabilmesi ile KOBİ’lerin ülkemizin ekonomisine katkıları da artacaktır.” KOBİ sayısı Japonya’da 3,9 milyon; Güney Kore’de 3,35 milyon; Türkiye’de ise 3,5 milyon civarında. KOSGEB’deki personel miktarı 1248. Güney Kore’deki muadil kuruluşta 1237, Japonya’dakindeyse 829 kişi çalışıyor. Üç ülkedeki kurumların yıllık bütçeleri kıyaslandığında arada derin bir uçurum söz konusu. Türkiye’deki bütçe sadece 219 milyon dolar iken; Güney Kore’de 7,9; Japonya’daysa 9,3 milyar dolar. Japonya’nın nüfusu 127, Güney Kore’ninki ise 50 milyonu aşmış durumda.

2016-2020 STRATEJİ PLANI’NDAKİ AMAÇ VE HEDEFLER
KOSGEB’in halen yürürlükte olan 2016-2020 Stratejik Planı’ndaki üç ana amaç ve bunlarla alakalı toplam 13 hedefe hep birlikte göz atalım. Amaç 1: KOBİ’lerin üretim ve yönetim becerilerini; yenilikçi ve yüksek katma değerli ürün-hizmet üretme kapasitelerini geliştirmek ve küresel pazarda rekabet güçlerini artırmak. Birinci amaca dönük hedefler: Ar-Ge (Araştırma-Geliştirme) ile yenilikçilik faaliyetleri geliştirilecek ve ekonomik değere dönüştürülecek. Finansmana erişim kolaylaştırılacak. KOBİ’lerin üretim ve yönetim becerileri ile iş birliği yapma kültürleri geliştirilerek ekonomideki payları ile verimlilik düzeyleri artırılacak. KOBİ’lerin dış pazarlara erişim imkân ve kabiliyetleri geliştirilerek uluslararası hale gelmeleri sağlanacak. Ulusal politika dokümanlarında öncelik verilen konulara yönelik destekler geliştirilecek. Amaç 2: Girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmak, girişimciliği geliştirmek ve girişimlerin sürdürülebilirliğini sağlamak. İkinci amaca dönük hedefler: Girişimcilik kültürü yaygınlaştırılacak. Hayatta kalma şansı yüksek; büyüme ve istihdam oluşturma potansiyeli taşıyan yeni girişimler desteklenecek. Özel hedef grupları desteklenecek. Girişimcileri destekleyecek mekanizmalar geliştirilecek. Amaç 3: Kurumsal yapı ve algıyı güçlendirerek nitelikli hizmet sunma kapasitesini arttırmak. Üçüncü amaca dönük hedefler: KOSGEB’in etkin tanıtımı yapılarak ulusal ve uluslararası imajı güçlendirilecek. İş süreçleri iyileştirilecek. Teknik ve fiziki alt yapı güçlendirilecek. Etkin bir insan kaynağı yönetimi sağlanacak.

KOSGEB’İN GÖREVLERİ
KOBİ’lerin öncelikle 3624 sayılı Kanun’la kurulan KOSGEB’le sıkı dirsek teması içinde olması gerekiyor. İhtiyaç duydukları her bilgiye ulaşmanın en kestirme ve sağlam yolu bu. Kanunda açıkça belirtilen görevlerini okumak bile KOSGEB ile KOBİ’ler arasındaki mutlak illiyet bağını orta yere seriyor. İşte o görevler: Sanayide, Araştırma- Geliştirme (Ar-Ge) faaliyetlerinin desteklenmesi ve uygulanması için teknoloji merkezleri, teknoparklar, danışmanlık merkezleri, enstitüler ve benzeri birimlerin kurulması. Üniversiteler ile kamu ve özel araştırma kurumlarındaki bilim ve teknoloji altyapısından işletmelerin yararlanması; sanayi ve üniversite iş birliğinin kuvvetlendirilmesi. Mevcut teknolojik bilgilere erişilmesi, yeni teknolojik bilgiler üretilmesi ve erişilip üretilen bilgilerin yaygınlaştırılmasıyla teknoloji düzeyinin yükseltilmesi. Üniversite ve araştırma merkezlerinin imkânlarından yararlanarak; yeni ve ileri teknolojiye dayalı bilgilerin derlendiği, değerlendirildiği, geliştirildiği ve işletmelerin kullanımına sunulduğu teknoloji merkezleri ve teknoparkların kurulması. Teknik Yardım ve Destek Programı ve Projelerini gerçekleştirecek ihtisas merkezleri oluşturulması. İşletmelerin uluslararası düzeyde mal üretmeleri ve daha modern işletmeler haline gelmeleri için danışmanlık merkezleri tesis edilmesi ve ortak faydalanacakları malzeme test ve analiz ile mamul madde fiziki ölçümleme laboratuvar ve atölyeleri kurulması. Hizmet Merkezleri’nde görev yapacak eğitim uzmanları yetiştirilmesi AKTÜEL 56www.kobiyasam.com.tr ve Uygulamalı Teknik Eğitim Merkezleri faaliyete geçirilmesi. İşletmelerin yatırım, üretim, yönetim ve planlama konularında bilgi ve beceri yönünden güçlenmeleri ve gelişmelerinin sağlanması. İşletmelerin pazarlama sorunlarına çözümler aranması; yurt içi ve yurt dışı pazarlarda rekabet edebilir düzeye gelmeleri için etkin ve verimli danışmanlık hizmetlerinin organize edilmesi. Girişimcilik kültür ve ortamının geliştirilip yaygınlaştırılması kapsamında girişimlerin ve girişimcilerin desteklenmesi. İşletmeler arası iş birliğinin geliştirilmesi; yerli veya yabancı sermaye katkısıyla gerçekleştirilecek ortak yatırımların oluşturulması ve yatırım ortamlarının iyileştirilmesi.

KOBİ DESTEĞİNİN TARİHÇESİ
Türkiye’de KOBİ kimliğindeki işletmeleri destekleme süreci 1973 yılında başladı. Birleşmiş Milletler (BM) Sınai Kalkınma Teşkilatı’yla yapılan anlaşma çerçevesinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde Küçük Sanayi Geliştirme Merkezi (KÜSGEM) kuruldu. Projenin pilot olarak uygulandığı Gaziantep’te küçük ölçekli sanayi işletmelerine ortak kolaylık atölyeleriyle hizmet verildi. 06 Eylül 1984 tarih ve 18157 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Küçük Sanayi Yayım Hizmetlerinin Geliştirilmesi’ne dair milletlerarası antlaşmaya göre Küçük Sanayi Geliştirme Teşkilatı Genel Müdürlüğü (KÜSGET) oluşturuldu. KÜSGET, KOBİ’lere teknik danışmanlık hizmetleri sundu; modern işletmecilik ilkelerinin buralarda hayata geçmesine, dünya standartlarında kalite bilincinin yerleşmesine, teknolojik üretim seviyesinin yükseltilmesine ve istihdam kapasitesinin artırılmasına çabaladı. Bir diğer önemli kurum da Sınai Eğitim ve Geliştirme Merkezi Genel Müdürlüğü (SAGEM). Bakanlar Kurulu’nun 10 Kasım 1978 tarih ve 7/16728 sayılı kararıyla yürürlüğe giren Sınai Eğitim Hizmetlerinin Verilmesi’ne dair Milletlerarası Antlaşma gereği hayat bulan SEGEM, fabrika içi işbaşı eğitim programlarıyla sanayideki üniversite veya yüksekokul mezunu personelin çalışma becerilerini arttırılmasına ve çalıştıkları kuruluşlarda daha yüksek mevkilere hazırlanmaları amacıyla eğitim hizmetlerine imza attı. Daha sonra bu iki genel müdürlük aynı çatı altında buluştu. Pratiğe dönüştürdükleri hizmetlerin süreklilik ve yaygınlık kazanması amacıyla hazırlanan 3624 sayılı “Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Kurulması Hakkında Kanun” 20 Nisan 1990 tarih ve 20498 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.

KOSGEB’İN HEDEF KİTLESİ 2009’DA BÜYÜDÜ
KOSGEB, 2009 yılına dek yalnızca imalat sanayindeki KOBİ’lere hizmet ve destek sağladı. Gelen talepler ve şartların gerektirmesiyle tüm KOBİ’lerin KOSGEB’in hedef kitlesi olması konusu gündeme taşındı. 5 Mayıs 2009 tarih ve 27219 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak hayatiyet kazanan “3624 sayılı KOSGEB Kuruluş Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair 5891 sayılı Kanun” doğrultusunda imalat sanayi dışındaki KOBİ’lerin de KOSGEB tarafından desteklenmesinin önü açıldı. “KOSGEB Tarafından Verilecek Hizmetler ve Desteklerden Yararlanacak Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelere İlişkin Sektörel ve Bölgesel Önceliklerin Belirlenmesi Hakkında 15431 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı” 18 Eylül 2009 tarihinde 27353 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandı.

TEKMER VE İŞGEM EN ÖNEMLİ DESTEK ARAÇLARI
Genel Destek Programı, ArGe, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Destek Programı, Girişimcilik Destek Programı, KOBİ Proje Destek Programı, Tematik Proje Destek Programı, İş Birliği Güç Birliği Destek Programı, Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Programı ve KOSGEB Kredi Faiz Destekleri ile ilgili bilgiler www.kosgeb.gov.tr adresinde detaylarıyla birlikte yer alıyor. KOSGEB’in Ar-Ge ve inovasyon ile endüstriyel uygulama faaliyetlerine destek sağlamak amacıyla kurduğu Teknoloji Geliştirme Merkezleri (TEKMER) ile İş Geliştirme Merkezleri (İŞGEM) en önemli destek araçları. TEKMER, Ar-Ge, inovasyon ve endüstriyel uygulama faaliyetlerinde; İŞGEM ise sağlıklı bir şekilde aşılması gereken ve kırılganlık arz eden ilk yıllar ile büyüme aşamasında kendini gösteriyor.

KOBİ’LERİN EKONOMİDEKİ PAYLARI
KOBİ Stratejisi Eylem Planı 2015- 2018 ‘ten alınan verilere göre; Türkiye’deki toplam işletmelerin yüzde 99,9’u KOBİ statüsünde.
Toplam mal ve hizmet satın alışları içindeki KOBİ’lerin payı yüzde 65,5.
KOBİ’lerin üretim değerindeki payı yüzde 56,2.
KOBİ’lerin maddi mallara ilişkin brüt yatırımdaki payı yüzde 53,2.
KOBİ’lerin istihdam sayısındaki payı yüzde 75,8.
Toplam katma değerdeki KOBİ payı yüzde 55.
Toplam ithalattaki KOBİ payı yüzde 39,9.
Toplam yatırımlardaki KOBİ payı yüzde 50.
İhracattaki KOBİ payı yüzde 59,2.
Bankacılık sektöründeki toplam krediler içinde KOBİ kredilerinin payı yüzde 26.
KOBİ’lerin yüzde 9’u tarım, yüzde 12,5’u sanayi, yüzde 51,4’ü ticaret sektöründe; yüzde 35’i de diğer sektörlerde faaliyet gösteriyor.