EVET, ENFLASYON SONUÇ AMA NEYİN SONUCU?

Türkiye son yıllarda faiz oranlarının ekonomiye etkisini ve enflasyon ile faiz arasındaki ilişkiyi tartışıyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, sık sık “faiz sebep, enflasyon sonuç” vurgusu yapıyor. Ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez, bu tartışmalarla çözüme ulaşılamayacağını, “enflasyon ve faiz oranlarını belirleyen” asıl sebeplere ve “ekonomideki çarkları etkileyen bütün faktörlere” odaklanılması gerektiğini belirtiyor.

Dr. Mahfi Eğilmez

Hazine eski Müsteşarı, ekonomist ve öğretim üyesi Dr. Mahfi Eğilmez, “enflasyon-faiz” denkleminde görünmeyen pek çok değişken bulunduğunun ve “yalnızca bu iki unsurdan birinin diğerinin sebebi ya da sonucu olduğunu söylemenin yanıltabileceğinin” altını çiziyor.

Ekonomilerde “yüksek ülke riski-güven kaybı-olumsuz beklentiler-kurlarda yükseliş-ithal girdi maliyetlerindeki artış-fiyatlardaki artış-enflasyondaki artış-faizlerde artış” süreci yaşandığını belirten Eğilmez, sadece bu sürecin en sonundaki enflasyon-faiz meselesinin tartışıldığını kaydediyor.

ENFLASYON TALEPTEN Mİ YOKSA MALİYETTEN Mİ KAYNAKLI?
Eğilmez, öncelikle enflasyonun oluşma sebebine dikkati çekiyor: “Enflasyon iki şekilde karşımıza çıkar: Talep enflasyonu ve maliyet enflasyonu.”

“Talep enflasyonu; talep edilen miktarın arz edilen miktardan fazla olmasından kaynaklanır. Bunun da en bilinen nedeni piyasadaki para arzının fazlalığıdır.” deyip ardından şunları anlatıyor: “Eğer piyasada para fazla mal azsa o zaman enflasyon olur. Bu tür enflasyonu önlemenin bir yolu faizleri artırmak olabilir. Faizler artarsa insanlar tüketimden kısıp tasarrufa yönelirler bu da piyasada oluşan talep fazlasını giderir ve enflasyon frenlenebilir. Enflasyon oranı yüzde 19,25 iken net nominal faizler yüzde 18,50 ise insanlar tasarruf yapmayı seçmez, ellerindeki parayı bir an önce harcayıp enflasyon etkisini azaltmaya çalışırlar. Hele bir de ölçülen enflasyonun yanlış olduğu, doğrusunun yüzde 30’larda olması gerektiği inancı yaygınsa o zaman ne bulursa alıp stoklamaya yönelirler. Bu harcama artışı enflasyonun daha da artmasına yol açar.”

“FAİZ, GERÇEK ENFLASYONUN ALTINDAYSA…”
“Talep enflasyonu geçerliyse o zaman enflasyonu doğru ölçüp gerçek durumu açıklamak ve faizi de mutlaka o oranın üzerinde bir oran olarak belirlemek” gerektiğini vurguluyor Eğilmez: “Eğer böyle yapılmaz faiz, gerçek enflasyonun altında belirlenirse o zaman faiz artışı enflasyonu önleyemez.”

“NORMALDE MALİYET ENFLASYONUNDA FAİZ ARTIŞI ÇARE DEĞİL”
Maliyet enflasyonunun ise “üretim maliyetlerine giren faktör fiyatlarında (ücret, faiz, rant ve kâr) ya da üretimde kullanılan çeşitli girdilerde (elektrik, doğal gaz, su vb) çeşitli nedenlerle meydana gelen artışların fiyatlara yansıtılmasıyla” oluştuğunu söyleyen Eğilmez, “Bunu önlemenin yolu faiz artışı değildir. Faiz artışı, kredi maliyetlerini yükseltmesi gibi nedenlerle, tam tersine burada enflasyonu artırıcı etki yaratabilir.” diyor.

“ANCAK MALİYET ENFLASYONU KUR ARTIŞINDAN KAYNAKLANIYORSA…”
Bunun bir tek istisnasının “kur artışı” olduğunu, “yoğun ithal girdi kullanarak üretim sistemlerinin kur artışından çok etkileneceğini” ifade eden Eğilmez, tabloyu şöyle örneklendiriyor: Ürün başına 100 Dolarlık ithal girdi ve 2.000 TL’lik yerli üretim faktörü ve yerli malı girdi kullanarak yurtiçi piyasa için üretim yapan bir işletme düşünelim. USD/TL kuru 8,5 TL olsun. Bu durumda bu işletme 100 Dolarlık ithal girdi için 850 TL verecek, ayrıca yerli üretim faktörlerine ve girdilere de 2.000 TL ödeyerek 2.850 TL’ye ürününü mal edecektir (bütün diğer harcamaları ihmal ediyoruz.) Bu ürünü 3.250 TL’ye sattığını düşünelim. Bu durumda ürün başına 400 TL yani yüzde 14 kâr etmiş olacaktır. USD/TL kurunun 10 TL’ye yükseldiğini düşünelim. Bu durumda bu işletmenin ithal girdiye ödemesi gereken tutar 1.000 TL’ye yükselecektir. Yerli üretim faktörleri ve girdilerde hiç artış olmasa ürünün maliyeti 3.000 TL’ye yükselecek demektir. Bu işletmenin birim başına yüzde 14’lük kâr paynı koruyabilmesi için ürünü 3.420 TL’ye satması gerekecektir. Bu durumda ürünün fiyatı (3.420 – 3.250 =) 170 TL artmış olacaktır. Buradaki artış tümüyle işletmenin dışından gelen bir artıştır.”

“TÜRKİYE’DEKİ MALİYET ENFLASYONU
TUHAF BİR BİÇİMDE FAİZ ARTIŞIYLA DURDURULABİLİYOR”
“Kur artışı maliyet enflasyonunun önemli bir parçasıdır. Mesela böyle bir sorun ABD ekonomisi için geçerli değildir. Çünkü ABD ekonomisi ithalatını da Dolarla yapmaktadır. Buna karşılık bizim gibi kendi parasıyla ithalat yapamayan ülkelerde kur artışı ciddi bir enflasyon nedenidir.” tespitini ortaya koyan Eğilmez, “işte bu sebeple Türkiye’deki maliyet enflasyonunun tuhaf bir biçimde faiz artışıyla durdurulabildiğine” işaret ediyor: “Faizi artırınca ülkeye döviz girişi artmakta, döviz girişi artınca kur düşmekte, kur düşünce maliyetler düşmekte, maliyetler düşünce fiyat artışına gerek kalmamakta, fiyat artışına gerek kalmayınca da enflasyon gerilemektedir.”

“FAİZ ARTIRARAK SONSUZA KADAR
KUR VE ENFLASYON SORUNUNU ÇÖZMEK MÜMKÜN DEĞİL”
Eğilmez bu sözlerinin sonrasında şu hüküm cümlelerini kuruyor: “Ne var ki faiz artırarak sonsuza kadar kur ve enflasyon sorununu çözmek mümkün değildir. O nedenle ilişkiler denklemini doğru kurmak ve çözümü ona göre oluşturmak gerekir.”

“KALICI ÇÖZÜM İÇİN ÜLKE
RİSKİNDEKİ YÜKSEKLİK GİDERİLMELİ”
Peki öyleyse ne yapılmalı?
Eğilmez bu soruyu şöyle cevaplıyor:
“Günümüzde tartışılan ilişki şöyle görünüyor: Enflasyon – Faiz. Oysa bu buzdağının yalnızca görünen bölümüdür ve ona bakarak kalıcı çözüm üretmek mümkün değildir. Olsa olsa faizi artırarak geçici çözümler sağlanabilir.
Gerçek durum şöyledir:

Bizim tartıştığımız bölüm sadece bu en sondaki Enflasyon – Faiz meselesidir. O nedenle de kalıcı çözüm üretemiyoruz. Kalıcı çözüm üretebilmemiz için en baştan ülke riskindeki yüksekliği nasıl giderebileceğimizden başlamamız gerekiyor. Onun da ucu yapısal reformlara dayanınca hepsini atlayarak yine en sondaki ilişkiye gelip çözümsüz kalıyoruz: Enflasyon – Faiz.”

Dr. Mahfi Eğilmez’in “Faizi Düşürürsek mi Enflasyon Düşer Yükseltirsek mi?” başlıklı yazısının linki: https://www.mahfiegilmez.com/2021/09/faizi-dusurursek-mi-enflasyon-duser.html